Okres przedszkolny (ok. 3–6 lat) to czas intensywnego wzrostu, kształtowania smaków i nawyków żywieniowych. To, co dziecko je w tych pierwszych latach życia, wpływa nie tylko na jego aktualne zdrowie, ale też na rozwój mózgu, wzrost i ryzyko chorób w dorosłości. Rosnąca dostępność produktów przetworzonych oraz szybkie tempo życia rodziców sprawiają, że problemy żywieniowe u przedszkolaków stają się coraz powszechniejsze — obserwujemy zarówno niedożywienie (niedobory), jak i narastający problem nadwagi i otyłości. Organizacja Zdrowia Światowego+1
Jak powinno wyglądać prawidłowe żywienie przedszkolaka?
Prawidłowe żywienie w wieku przedszkolnym powinno być zróżnicowane, regularne i bogate w produkty pełnowartościowe. Oto zasady praktyczne:
Regularne posiłki: 3 główne posiłki + 2 małe przekąski (np. owoce, jogurt naturalny).
Różnorodność grup pokarmowych: warzywa i owoce (w miarę możliwości sezonowe), produkty zbożowe pełnoziarniste, źródła białka (drób, ryby, jaja, rośliny strączkowe), zdrowe tłuszcze (oleje roślinne, awokado, orzechy — u małych dzieci uwaga na ryzyko zadławienia).
Ograniczenie cukru i soli: słodkie napoje, słodycze i dania typu „szybkie” powinny być rzadkością.
Woda jako podstawowy napój: zamiast słodzonych soków czy napojów gazowanych.
Modelowanie zachowań: dzieci uczą się jedząc z dorosłymi — wspólne posiłki i spokojna atmosfera sprzyjają lepszym nawykom.
Przykładowy dzienny jadłospis (skrót):
Śniadanie: owsianka z owocami + mleko lub kefir
Drugie śniadanie: kanapka z pełnoziarnistego pieczywa + warzywa
Obiad: zupa + porcja warzyw + źródło białka (ryba/drobiu) + kasza/ziemniaki
Podwieczorek: jogurt naturalny + owoc
Kolacja: lekkie (np. twarożek z warzywami)
Przetworzone i ultraprzetworzone jedzenie — dlaczego to problem?
W ostatnich latach rośnie udział produktów ultraprzetworzonych (UPF — ultra-processed foods) w diecie najmłodszych. UPF to produkty przemysłowo przetworzone zawierające często duże ilości cukru, soli, tłuszczów nasyconych i dodatków (konserwantów, aromatów), a jednocześnie mało błonnika i składników odżywczych.
Badania wielkoprojektowe i kohortowe wykazują związek między wysokim spożyciem UPF we wczesnym dzieciństwie a większym ryzykiem wzrostu tkanki tłuszczowej i rozwoju nadwagi/otylności w kolejnych latach życia. W badaniu kohortowym dzieci kanadyjskich zwiększone spożycie UPF w wieku 3 lat było skorelowane z wyższymi miarami adipositetu i większym ryzykiem nadwagi/otylności w wieku 5 lat. PubMed+1
Dodatkowo w przeglądach i analizach globalnych odnotowano, że w krajach wysoko rozwiniętych i coraz częściej w krajach o średnich dochodach UPF stanowią znaczący udział energetyczny w diecie dzieci (często > 50% kalorii w niektórych populacjach). Takie diety sprzyjają nie tylko otyłości, ale i niedoborom mikroskładników. ScienceDirect
Krótkoterminowe i długoterminowe konsekwencje nieprawidłowego żywienia we wczesnym wieku
Krótkoterminowe
Nadwaga i otyłość — zwiększone ryzyko problemów ortopedycznych, zaburzeń metabolicznych, i psycho-społecznych (np. niskie poczucie własnej wartości, izolacja). Organizacja Zdrowia Światowego
Próchnica zębów — częste podjadanie słodkich przekąsek sprzyja próchnicy.
Niedobory mikroskładników — np. żelaza (anemia), witaminy D — mogą wpływać na aktywność, odporność i apetyt.
Długoterminowe (rzutujące na dorosłe życie)
Choroby niezakaźne (NCD): wczesna otyłość istotnie zwiększa ryzyko cukrzycy typu 2, chorób sercowo-naczyniowych i niektórych nowotworów w dorosłości. WHO i przeglądy globalne podkreślają wzrost liczby dzieci z nadwagą, co przekłada się na obciążenie zdrowotne w przyszłości. Organizacja Zdrowia Światowego
Zaburzenia rozwoju poznawczego i edukacyjnego: niedożywienie (zwłaszcza przewlekłe niedożywienie i niedobory w okresie pierwszych lat życia) wiąże się z długotrwałymi zaburzeniami funkcji poznawczych, niższymi wynikami w nauce i mniejszymi osiągnięciami edukacyjnymi w dorosłości. Przeglądy naukowe wykazują, że zarówno niedożywienie, jak i skrajne formy zaburzeń żywienia we wczesnym dzieciństwie, mogą trwale wpływać na mózg i rozwój poznawczy. PMC+1
Co przedszkole może (i powinno) robić?
Zdrowe menu w przedszkolu: planować posiłki zgodne z zasadami żywienia dla dzieci (warzywa przy każdym posiłku, ograniczanie słodyczy i soków, pełnoziarniste produkty).
Edukacja żywieniowa: proste zajęcia dla dzieci o jedzeniu (poznawanie owoców/warzyw, zabawy sensoryczne), warsztaty dla rodziców.
Polityka „bez słodyczy” i ograniczenie UPF: unikanie przekąsek wysoko przetworzonych jako nagród czy „smakołyki” na imprezach przedszkolnych.
Współpraca z rodzicami: informowanie o przykładowych jadłospisach, wspieranie karmienia piersią i rozszerzania diety zgodnie z zasadami.
Aktywność fizyczna: codzienne zabawy na świeżym powietrzu—ruch pomaga regulować apetyt i wspiera rozwój motoryczny.
Działania przedszkola mają duży potencjał, bo wpływają na codzienne nawyki dziecka i mogą kształtować zdrowe upodobania żywieniowe na lata.
Krótkie wskazówki dla rodziców
Wprowadzaj nowe smaki stopniowo i cierpliwie — dzieci potrzebują wielokrotnych ekspozycji, żeby zaakceptować nowe potrawy.
Unikaj „walki” przy stole — zamiast tego modeluj zdrowe zachowania.
Ogranicz słodkie napoje i podjadanie między posiłkami.
Czytaj etykiety: zwracaj uwagę na zawartość cukru, soli i składników przetworzonych.
Wspólne przygotowywanie prostych posiłków (np. sałatka owocowa) angażuje dziecko i zwiększa chęć do jedzenia.
Problemy żywieniowe w wieku przedszkolnym mają wymiar zarówno indywidualny, jak i społeczny. Wczesne interwencje — zdrowe menu w przedszkolach, edukacja żywieniowa, ograniczanie produktów ultraprzetworzonych — są kluczowe, by zapobiegać nadwadze, niedoborom i ich długofalowym konsekwencjom. Przedszkole i rodzice, działając razem, mogą stworzyć środowisko sprzyjające zdrowiu i prawidłowemu rozwojowi dzieci.
Bibliografia (wybrane źródła naukowe i raporty)
World Health Organization — Obesity and overweight (fact sheet). 2025. Organizacja Zdrowia Światowego
UNICEF — Obesity exceeds underweight for the first time among school-age children and adolescents (press release/report). 10 Sep 2025. UNICEF+1
Chen ZH i wsp. (2025). Ultraprocessed Food Consumption and Obesity in Early Childhood: Cohort Study. (Kohortowe badanie kanadyjskie) — PubMed. PubMed+1
Soliman A. i wsp. (2021). Early and Long-term Consequences of Nutritional Stunting. Nutrients / PMC (przegląd) — wpływ niedożywienia na rozwój poznawczy i zdrowie. PMC
Suryawan A. i wsp. (2021). Malnutrition in early life and its neurodevelopmental and cognitive consequences: a scoping review. Nutrition Research Reviews / Cambridge. Cambridge University Press & Assessment
Chamarthi VS. (2025). The impact of ultra-processed foods on pediatric health. (przegląd publikowany na ScienceDirect). ScienceDirect
AOTMiT / raporty krajowe (Polska) – dokumenty o profilaktyce nadwagi i otyłości oraz dane epidemiologiczne (raporty krajowe, 2024–2025). Biuletyn Informacji Publicznej AOTMiT+1